آسیاب والی

 این مخروبه در حوالی میدان امام حسین در حصار ساختمان‌های کوتاه و بلند، آسیاب والی نامیده می‌شود که یکی از معدود آسیاب‌های آبی به جامانده از تهران قدیم است. این بنای آجری متعلق به دوران قاجار، در تاریخ 3/11/79 به شماره 3029 در فهرست آثار ملی ثبت شده و بنا بود نمایی از میراث نیاکان‌مان به حساب آید، اما امروز نه از رونق آسیاب خبری هست و نه از آبی که جریانش، آبادانی منطقه را به دنبال داشت. آسیاب آبی والی در سال‌های اخیر اگر آبی هم به خود دیده، باشد،‌آبی است که در روزهای بارندگی سال بر سرش فرو می‌ریزد و روز به روز خرابترش می‌کند.

 تقریبا30 سال است که آسیاب والی نه آبی دیده است نه چرخش آسیابی. سالهاست ساختمان‌ها در اطرافش قد می‌کشند و آسیاب در تلی از خاک پنهان می‌شود. به درونش قدم بگذاری حکایت‌ها برای گفتن دارد.

وضعیت آسیاب آبی والی را یکی از قدیمی‌ترین ساکنان محله جویا می‌شوم. محمود قندی، فرزند آخرین آسیابان این آسیاب آبی است که سال‌هاست، در این ملک موقوفی سکونت دارد و به عبارتی مستاجر این ملک است. محمود قندی می‌گوید: نخستین سند ملکی باقیمانده از این آسیاب متعلق به محمد خان و علی خان والی از فرزندان قاسم خان است که در حال حاضر تولیت آسیاب تحت نظر موقوفه در اختیار نوادگان این دو قرار دارد.

قندی درباره مشخصات آسیاب آبی می‌گوید: زمین آسیاب حدود 300 مترمربع مساحت دارد و بنای آن به طور کامل زیر زمین قرار گرفته تا بتواند از آب قنات برای به حرکت درآوردن سنگ آسیاب بهره جوید. این بنا از 2 اطاق چشمه گنبدی و 3 دهانه طاق آهنگ تشکیل شده و دارای 8 فضای اتاق مانند است که توسط یک راهروی زیرزمینی به چهار فضا در جبهه غربی تقسیم می‌شود. بنایی فاقد تزئینات که کلیه سطوح آن خارجی آن در دل خاک قرار گرفته و سطو ح داخلی ش نیز آجری ساده با بندکشی گچی است.

مخروبه‌ای با سه متولی

علت اصلی مخروبه ماندن و تخریب روزافزون آسیاب والی را مستاجر این ملک در عدم توافق و همکاری متولیان این بنا عنوان می‌کند.

به گفته محمود قندی، در سال 72 شهرداری قصد داشت که این ملک را تخریب و تبدیل به فضای سبز کند و تصورشان این بود که این ملک مخروبه است و صاحب ندارد، اما چون نوادگان مرحوم والی آن را وقف کرده بودند، شهرداری نتوانست در این بنا دخل و تصرف کند. تا این‌که در سال 1379 سازمان میراث فرهنگی نسبت به ثبت ملی اثر اقدام کرد.

قندی، این کار سازمان میراث فرهنگی را نیز یکی از دلایل مخروبه ماندن این اثر ارزشمند و تاریخی عنوان می‌کند و می‌گوید: متاسفانه سازمان میراث فرهنگی بسیاری از آثار تاریخی را فقط ثبت می‌کند و هیچ بودجه‌ای را برای مرمت و نگهداری آن صرف نمی‌کند و اجازه هم نمی‌دهد دیگر ارگان‌ها و یا اشخاص دیگری نسبت به بهره‌بردای از آن اقدام کنند.

قندی می‌فزاید: در حال حاضر سه متولی این اسیاب آبی، به دلیل عدم توافق و همکاری با هم هیچ کاری را برای جلوگیری از تخریب آن انجام نمی‌دهند و همین مساله باعث شده است که اسیاب آبی والی که می‌توانست، پای گردشگران را به این محل باز کند، در حال حاضر محل تجمع افراد ولگرد و معتاد شده است.

ارزش میراثی

آسیاب آبی والی بعد از پل چوبی در خیابان گرامی انتهای خیابان شهید انتظاری، کوی امامی واقع شده و تقریبا اکثر ساکنان قدیمی محله آن را می‌شناسند. محمود قندی درباره نحوه کار کردن آسیاب والی می‌گوید: آسیاب‌های آبی اصولا باید در مجاورت رودخانه ساخته شوندو این آسیاب نیز تا قبل از انقلاب در مسیر آب سرداری قرار داشت و به نوعی می‌توان گفت که آب رودخانه‌ای بود که از خیابان رسال ت نظام آباد منشعب می‌شد و به این منطقه می‌آمد و باعث کار این اسیاب و رونق کشت و کار و سرسبزی منطقه می‌شد. در حال حاضر با این‌که اثری از این آب و رودخانه نیست، اما با احیای این اسیاب می‌توان امیدواربود که آیندگان و جوانان با گذشته تاریخی تهران و حوه کار و زندگی این شهر آشنا شود و با میراث خود انس بگیرند. به گفته محمود قندی، این آسیاب حتی قابلیت این را دارد که به یک سفره‌خانه سنتی و یا موزه تبدیل شود.