کاروانسرای رباط کریم یا فتحعلی شاه

کاروانسرای رباط کریم، کاروانسرای حاج کمال یا کاروانسرای فتحعلیشاهی … قبل از هر چیز بد نیست کمی درباره واژه رباط و شهر رباط کریم بدانیم و بعد برویم سراغ اسامی متفاوت کاروانسرا و … خیلی ساده و راحت بگویم؛ به ابنیه های کنار راه، به ویژه بیرون از شهر و آبادی رباط می گویند. ربط در زبان تازی به معنی افسار کردن اسب است. رباط علاوه بر حوض و آب انبار، دارای اتاق های متعددی است که گرداگرد حیاطی را فرا گرفته و مسافران می توانند در آن استراحت کنند. البته در فرهنگ معین رباط مکانی است؛ برای استراحت فقرا و صوفیان… حالا شاید تصور کنید نام شهر رباط کریم به همین دلیل انتخاب شده !

  نکته اول:‌ کاروانسرای قلعه سنگی شهر رباط کریم در زمان سلجوقیان بنا شده و هیچ ارتباطی با کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) که در زمان فتحعلیشاه قاجاری بنا شده ندارد.
نکته دوم :‌ در بررسی ها انجام شده در سال ۱۳۸۰ مشخص گردید؛ کاربری کاروانسرای قلعه سنگی «قلعه» بوده و کاروانسرا نمی باشد.
رباط کریم در زمانی دور در مسیر جاده ابریشم بوده و حتی در همایش بین المللی راه ابریشم که دی ماه سال ۱۳۸۸ برگزار شده بود، شهرستان رباط کریم و کاروانسراهای آن یکی از محورهای مورد بحث بود. تحقیقات باستان شناسان که از سال ۶۹ تا ۷۳ در منطقه انجام شد، منجر به کشف حدود ۳۲ تپه باستانی حتی با قدمت هزاره سوم پیش از میلاد شد که برخی شهر رباط کریم را  «سرزمین تپه های باستانی» می نامند.

شهرستان رباط کریم تا قبل از سال ۱۳۵۹ به صورت دهستان و از توابع شهرستان کرج بود، سپس در سال ۱۳۵۹ به صورت بخش اداره می شد و با انتزاع شهرستان شهریار از کرج، رباط کریم نیز به عنوان بخشی از شهرستان مذکور در آمد تا اینکه در سال ۱۳۷۵ به صورت شهرستان مستقل با ۳ بخش مرکزی، گلستان و بوستان و ۴۸ روستا با مساحت ۳۰۴ کیلومتر مربع به تصویب هیئت وزیران رسید.

آدرس کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) استان تهران، شهرستان رباط کریم، شهر رباط کریم،  بلوار امام خمینی، انتهای خیابان مصلی، بلوار شهید سید مجتبی کمالی، روبروی مسجد جامع
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران : ۱۵۵۸  تاریخ ثبت ۱۳۵۶/۱۰/۱۹
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و …:  E 51″05’01.56      N 35″28’20.78ارتفاع از سطح دریا : ۱۰۳۰ متر

پیشینه و وجه تسمیه کاروانسرای رباط کریم یا کاروانسرای حاج کمال یا همان کاروانسرای فتحعلیشاهی:
حاج کمال که برخی او را خواجه حرمسرای فتحعلیشاه و برخی فردی خیر می دانند، کاروانسرای فتحعلیشاهی را در سال ۱۲۴۵ ه ق در محله بازارک بنا نهاد، بر روی کتیبه سر در ورودی کاروانسرای رباط کریم نام «آقا کمال» بر روی آن حک شده بود، که در مراحل مرمت، جهت امنیت از سر در ورودی جدا و به داخل بنا منتقل و نصب گردید. البته می گویند؛ کاروانسرا توسط حاج کمال وقف شده بود و قافله ها هزینه ای برای اقامت نمی دادند.
نام گذاری کاروانسرا به نام رباط کریم و فتحعلیشاهی هم که کاملا مشخص است؛ به دلیل قرار گرفتن کاروانسرا در رباط کریم به این نام شهره شد و چون در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شده بود، به نام کاروانسرای فتحعلیشاهی نام گذاری

نکته سوم: در اسناد ثبتی کاروانسرای فتحعلیشاهی، ابتدا کاروانسرا در لیست آثار استان مرکزی و شهرستان ساوه به ثبت ملی رسیده بود.
نکته چهارم: در نامه رئیس اداره ثبت اسناد رباط کریم به وزارت فرهنگ و هنر وقت مورخ ۱۳۵۷/۱/۱۴ اعلام شده که در سوابق اشتباها کاروانسرای شاه عباسی منظور شده و در نهایت امر هم که در دولت فخیمه … برای حذف اسامی شاه و … نام شاه یا همان فتخعلیشاه از اسم کاروانسرا حذف و نام آن شد کاروانسرای حاج کمال … !

کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) پس از افول دوران کاروان ها، مدتی به عنوان پاسگاه ژاندارمری و سپس محل اسکان افراد محلی بود. کاروانسرای رباط کریم ، صباحی نیز به عنوان فضای ورزشی در اختیار تربیت بدنی قرا داشت.

در سال ۱۳۷۹ کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) به میراث فرهنگی تحویل و مدتی انبار چوب درختان شمشاد بود !!!

در فرودین ماه ۱۳۸۸ هیات وزیران با هدف احیای بناهای تاریخی، تقویت جاذبه‌های گردشگری و زمینه سازی بخش خصوصی، حق استفاده و بهره‌برداری از کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) را به صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن و بناهای تاریخی – فرهنگی واگذار نمود و درنهایت مرمت کاروانسرای رباط کریم زیر نظر آقای علیرضا حسین‌آبادی جهت عملیات مقاوم‌سازی، استحکام‌بخشی، بازسازی طاق‌های تخریب شده، سبک سازی، مرمت بام، مرمت شترخان‌های کاروانسرا شامل مرمت بدنه‌ها، ازاره‌ها و پی‌های و دفع رطوبت و آسیب‌های ناشی از رطوبت،کف سازی و نورپردازی شروع و کماکان در حال مرمت می باشد.

اجرای کف‌سازی حیاط و میان سرا، احیای حوض آب کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی)، مرمت جلوخان ورودی، نصب ناودان سنگی، اصلاح هواکش‌ها ، نصب گل‌جام و نورگیرها، نصب در و پنجره چوبی، ساخت و نصب ارسی و … موارد در حال انجام است.

در حال حاضر کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی)، اداره میراث فرهنگی شهرستان رباط کریم نیز می باشد. در کاروانسرای فتحعلیشاهی کلاسهای صنایع دستی و هنری دائر و در بعضی از اوقات محل برگزاری آثار هنری می باشد. البته بیشتر ساکنان منطقه ۱ رباط کریم که کاروانسرا در آن احداث شده مهاجران افغانی و افراد کم درآمد و بی بضاعت هستند.